УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ГИШҮҮНИЙГ ХУВЬ ТЭНЦҮҮЛЭХ СОНГУУЛИАР /ЖАГСААЛТААР/ СОНГОХ ТУХАЙ ХУУЛИЙН ЗААЛТЫГ ҮНДСЭН ХУУЛЬ ЗӨРЧСӨН ГЭЖ ҮЗЭВ
Monday, April 25, 2016
Tuesday, March 1, 2016
Хуульч, судлаач Р.Очирбал - 2016.03.01
Үндсэн хуулийн манаач руу хүч түрэн хууль бусаар халдах эрх УИХ-д байхгүй
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийг тойрсон улс төрийн маргаан эцэстээ Үндсэн хуулийн зохицуулалт, Үндсэн хуулийн хяналтын тогтолцоог үгүйсгэсэн ноцтой үр дагаврыг бий болгож байна.
Төрийн эрх мэдлийн төлөөх улс төрийн намуудын шударга бус өрсөлдөөн нь Үндсэн хуульт төрийн чухал институт болох Үндсэн хуулийн цэц, түүний гишүүдийг үгүйсгэхэд хүргэж, эцэстээ төрд итгэх олон түмний итгэлийг хөсөрдүүлж байгаад жирийн иргэний хувьд гүнээ харамсаж байгаагаа нуух юун.
Зарим нам, улс төрчид Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг улс төрийн ашиг сонирхлоор эгүүлэн татаж, энэ үйл ажиллагаандаа жирийн иргэдийг өдөөн турхирч, цаашлаад хууль дээдлэх ёсыг үнэгүйдүүлэн эрх зүйн зохицуулалтыг дур зоргоороо тайлбарлаж байгаа учир хуульч, судлаач хүний хувьд зарим тайлбар хийж олон нийтийн сонорт хүргэх нь зүйтэй хэмээн үзлээ.
Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг хэрхэн, ямар журмаар эгүүлэн татах асуудлыг Үндсэн хуулийн цэцийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.3-т “Цэцийн гишүүн гэмт хэрэг үйлдсэнийг шүүх тогтоосон, эсхүл хууль зөрчсөн нь шүүхээр тогтоогдсон бол түүнийг Цэцийн гишүүнээс нь эгүүлэн татах тухай Цэцийн шийдвэр, анх илгээсэн байгууллагын саналыг үндэслэн Улсын Их Хурал эгүүлэн татаж болно” хэмээн зохицуулсан. Хуулийн дээрх зохицуулалтын дагуу Улсын Их Хурлаас Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татахын тулд Нэгдүгээрт: Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн гэмт хэрэг үйлдсэн, эсхүл хууль зөрчсөн нь шүүхээр тогтоогдсон байх, Хоёрдугаарт: Цэцийн гишүүнээс нь эгүүлэн татах тухай Цэцийн шийдвэр гарсан байх, Гуравдугаарт: Анх илгээсэн байгууллагын саналд үндэслэсэн байх шаардлагатай. Дээрх нөхцөлүүд бүрэн хангагдсан тохиолдолд Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах бөгөөд энэ нь Үндсэн хуулийн цэцийн бие даасан, хараат бус байдлыг ханган баталгаажуулах эрх зүйн чухал баталгааны нэг юм.
УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж - 2016.03.01
Ардчилсан нам Үндсэн хуулийг “сүхдэж” гол судсыг нь тасаллаа
-УИХ-ын ээлжит бус чуулган нээлтийг хийлгэхгүй гэж танай намынхан дөрвөн өдөр гацаасан. Гэвч Баасан гаригт чуулганы нээлтийг хийнгүүтээ Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнийг эргүүлэн татах тогтоолын төслийг хэлэлцээд чуулганаа хаачихсан. Эндээс харахад ээлжит бус чуулганы гол зорилго нь Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг чөлөөлөхөд чиглэгдсэн байжээ гэсэн хардлагыг улс төрийн хүрээнийхэнд төрүүлэх болсон. Танай намын бүлэг Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг чөлөөлсөн УИХ-ын шийдвэр Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж байгаа?
-УИХ-ын дарга Үндсэн хууль зөрчсөн тухай өргөдөл Цэцэд оччихсон байгаа. Цэцийн дүгнэлт гарчих вий гэж эмээж, эрх мэдлээ ашиглаж ээлжит бус чуулган гэгчийг зарласан. Тэр чуулганаар бараг 30 шахам хуулийг хэлэлцэхээр эх оронч дүр эсгээд, эцсийн дүндээ айлган сүрдүүлэх, хууран мэхлэх аргаар ирц бүрдүүлж, Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг хугацаанаас нь өмнө хөөж явуулах шийдвэр гарангуут тэр оройноо чуулганыг тараалаа. Ардчилсан нам энэ увайгүй үйлдэл, шийдвэрээрээ Үндсэн хуулийг “сүхдэж”, түүний амин сүнс нь болсон “эрх мэдэл хуваарилах” замаар засаглал тэнцвэртэй, төр тогтвортой байх зарчмыг устгалаа. 1998 онд АН мөнгөнд шунахдаа Эрдэнэт үйлдвэрийн хаалгыг сүхдэж эзэлж авч байсан. Энэ удаад Үндсэн хуулийг сүхдэж төрийн бүх эрх мэдлийг ямар ч хяналтгүй эзэгнэх улс төрийн үйлдэл хийлээ.
Ээлжит бус чуулган гэгчийн тухайд цөөн үг хэлье. Өнгөрсөн 23 жилийн хугацаанд ээлжит бус чуулган олон удаа хуралдаж байгаагүй. Сүүлийн хоёр удаагийн ээлжит бус чуулган гэгчийг улс төрийн хор хуйвалдаан зохион байгуулах зорилгоор хийлээ. 2015 оны зуны ээлжит бусаар зарим сайд нарыг засгаас хөөж явуулах, Өршөөлийн тухай хууль батлах, сая Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг хөөж явуулах зорилгоор зохион байгууллаа. Өөрөөр хэлбэл, УИХ удирдаж байгаа хүн муу юм хийхийн тулд зарладаг ийм чуулган болж хувирлаа.
Үндсэн хуулийн заалтаар бол УИХ-ын ээлжит чуулган жилд хоёр удаа хуралддаг. Тухайн чуулганы төгсгөлд дараагийн чуулганаар хэлэлцэх асуудлыг товлодог. Засгийн газар болон УИХ-ын гишүүд нь түүндээ бэлтгэдэг ийм дэг журамтай юм л даа. Сүүлийн хоёр ээлжит бус чуулган бол Монгол Улсын төрийн түүхэнд, тэр тусмаа УИХ-ын түүхэнд нэг хүний дураар авирлах явдлыг гааруулсан үйл явдал боллоо. Улс төрийн хуйвалдаан зохион байгуулах, хор хутгах, төрийг дампууруулах, төрийг хяналтгүй болгох ийм л зүйлийг нэг хүн дураараа зохион байгуулаад байна. Бид нар Үндсэн хууль зөрчсөн хуралдаанд оролцохгүй гээд мэдэгдэл хийгээд хуралдаанд ороогүй байсан. Тэр үеэр гишүүдийн дунд нээлттэй сонсгол нэртэй жижигхэн болхи хошин шог явлаа.Тэр дээрээ “хуулийн байгууллагын шинэчлэл хийх гэсэн чинь эд нар саад болж байна”, “халамж авдаг хүмүүсийг амьдралыг сайжруулах гэсэн эд нар хуралд орж ирсэнгүй”, “ажил саатуулж байна” гэж нэг мундаг эх оронч баахан юм ярьж байгаад шууд Үндсэн хуулийн Цэцийндаргыг чөлөөлж аваад орой нь хурлаа хаачихсан. Энэ бол эрх баригчид тэр тусмаа АН-ынхан ард түмнийг хэрхэн хууран мэхэлдгээ илчилсэн улс төрийн арчаагүй эмгэнэлт жүжиг байсны нотолгоо. Тэд үүнийхээ горыг тун удахгүй өөрсдөө амсах болно. Өөдөө хаясан чулуу өөрийн толгой дээр бууна гэдэг үгтэй юм.
-ҮХЦ-ийн даргыг огцруулах үндэслэл байсан гэдгийг зарим хуульч гишүүд тайлбарлаж байна. Цэцийн дарга өөрөө Үндсэн хуулиа зөрчсөн нь УИХ-аас “шийтгэл” хүлээх үндэслэл болсон юм биш үү?
-Наад асуудалд чинь хариулахын тулд эхлээд Үндсэн хуулийн цэцийн мөн чанарыг ойлгох ёстой юм. Үндсэн хуулийн 64 дүгээр зүйлд “Цэц бол Үндсэн хуулийн сахиулах баталгаа бөгөөд ... зөвхөн Үндсэн хуульд захирагдана ... гишүүдийг нь 6 жилийн хугацаагаар томилно” гээд заачихсан байдаг юм. Энд Цэц хуульд захирагдана гэсэн үг байхгүй байгаа биз. Яагаад гэвэл УИХ-аас баталсан хууль Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэхийг хянаж зөрчсөн бол хүчингүй болгодог онцгой эрхтэй учраас тэр. Ингэж л УИХ дураар авирлахыг таслан зогсоох эрхийг Цэцэд өгсөн байдаг. Үүнийг чинь л нөгөө “эрх мэдлийн хуваарилалт, харилцан тэнцвэртэй байх” гээд байгаа юм.
Хоёрдугаарт, Цэцийн гишүүдийг ямар ч тохиолдолд зургаан жил ажиллуулах ёстой юм. Улс төрийн сонгуулийн мөчлөгийг зөрүүлж хараат бус байлгах гэж ийм заалт Үндсэн хуульд оруулсан. Гэтэл сая юу болсон бэ гэхээр Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг чөлөөлснөөр ҮХ-ийн хяналтыг байхгүй болгоод цэцийг өөрийг нь улс төрийн байгууллага болгох ийм л сүүлчийн үйлдлээ хийлээ. Өмнө нь зургаан жилийн хугацаатай Ерөнхий шүүгч, Ерөнхий прокурорыг хөөж явуулсан. Одоо Үндсэн хуулийн дээд хяналт тавьдаг Цэцийн даргыг хугацаанаас нь өмнө мулталлаа. Одоо Цэцийн даргаар эдний үгнээс гардаггүй, тэдний бүх улс төрийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрдөг, бүх дураар авирлах үйлдлийг нь зөвтгөсөн дүгнэлт гаргаж өгдөг хүнийг тавина. Эцсийн дүндээ улс төрийн нэг жижигхэн намын дарга Монгол Улсын Үндсэн хууль дээр гараад хэвтчихсэн ийм л үйлдэл боллоо. Энэ бол Үндсэн хуулийн эргэлт, хатуухан үгээр хэлэх юм бол төрийн эргэлт. Төрийн эргэлт гэхээр чинь дандаа цэргийнхэн төр эзэлж авахыг хэлдэг юм биш. Хууль бус аргаар Үндсэн хууль дээр, төрийн зарчим дээр гарч хэвтэхийг Үндсэн хуулийн эргэлт гэж би хэлээд байгаа юм. За яахав өнөөдөр эд нар өнөөдөр дийлж байна гэж бодоход дараагийн улс төрийн хүчин гарч ирээд эд нараас долоо доор юм хийгээд эхэлвэл яах вэ. Яг ийм үүд хаалгыг эд нээлээ. Өөрөөр хэлбэл, улс төрөөс ангид байж, улс төрийн нам түүний удирдагч нарын улс төрийн сонирхлыг үл харгалзаж, Үндсэн хуульд үнэнч байж, шийдвэр гаргадаг ийм байгууллагыг улс төрийн байгууллага болгох юм хийлээ. Энэ нь цаашдаа Цэцийг эрх ашгаараа сүлжилдсэн, сүлбэлдсэн олигархуудын эрх ашгийг хамгаалдаг улс төрийн байгууллага болгох зорилготой юм. З.Энхболдын цаад талд тав, зургаан олигарх толгойлогчтой фракцууд л байгаа биздээ. Энэ олигарх толгойлогч нар нь нийлж байгаад бүхний дээр гарах сонирхолтой байна. Үндсэн хуулийн Цэц гэдэг чинь техникээр ярих юм бол Үндсэн хуулийн “гал хамгаалагч” гэсэн үг шүү дээ. Үндсэн хуулийг гадны гэмт, ёс бус үйлдлээс хамгаалдаг гал хамгаалагчийг нь сая шатаагаад хаячихлаа. Улс төрийн үр дагавар нь энэ юм. Тэгээд чөлөөлөхдөө дандаа хууль зөрчиж хийсэн. Ж.Амарсанаа гэдэг хүнийг анх илгээсэн байгууллагын (Дээд шүүх) санал, Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэр хоёрыг авч үзээд хоёулаа “За” гэж хэлсэн бол хугацаанаас нь өмнө чөлөөлөх процесс явагдах ёстой. Дээд шүүх гэдэг ганц Ц.Зоригт биш. Дээд шүүх гэдэг чинь Ц.Зоригт дээр нэмэх нь 25,26 гишүүн байх ёстой. Энэ 25,26 гишүүн хуралдаад санал хурааж байж эргүүлэн татах эсэхийг шийддэг. Гаргасан саналаа цэцэд өгнө. Цэц тухайн саналын зөв гэж үзэх юм бол манай хүнийг чөлөөлнө үү гэсэн саналыг УИХ-д оруулж ирж байж шийдэх ёстой. Ийм бүх цоож байхгүй болсон.Үндсэн хуулийг хамгаалсан бүх цоож байхгүй болсон.
Friday, February 26, 2016
Иргэн Д.Ламжав - 2016.02.22
Цэцийн гишүүн Ж.Амарсанааг эгүүлэн татах УИХ-ын тогтоол Үндсэн хуулийн 65.4 заалтыг зөрчиж байгаа тухай
Энэ сарын 15-26-ны хооронд хуралдахаар товлосон ээлжит бус чуулган төлөвлөсен олон асуудлынхаа хамгийн эхнийхийг буюу Цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах зорилготой ганцхан "Дээд шүүхийн санал” гэгчийг хам хум хэлэлцэн дээрх тогтоолыг батлаад завсарлав.
УИХ-ын зүгээс "Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах Улсын Дээд шүүхийн санал" гэж нэрлээд байгаа, Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн 2016 оны нэгдүгээр сарын 26-ны 1/358 тоот албан бичгийг Дээд шүүхийн Захиргааны хэргийн танхимын тэргүүн М.Батсуурь УИХ-д танилцуулжээ.Уг албан бичигт " УИХ-ын Тамгын газрын өрөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Болдбаатараас ирүүлсэн 2016 оны нэгдүгээр сарын 20-ны өдрийн 14/214 дугаартай Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүний талаарх албан бичигтэй танилцлаа. Түүнд ... Цэцийн дарга Ж.Амарсанаагаас... Их Хурлын даргад хандаж хүргүүлсэн 2016 оны нэгдүгээр сарын 20-ны өдрийн 1/42 дугаартай албан бичиг нь холбогдох хуулийг зөрчсөн нь тогтоож байгааг дурджээ. Уг асуудлаар ... Их Хурал хууль тогтоомжид заасан бүрэн эрхийнхээ хүрээнд зохих шийдвэр гаргахад ... Дээд шүүхээс тусгайлан гаргах саналгүй байна” гэжээ.
Thursday, February 25, 2016
Иргэн Д.Ламжав - 2016.02.25
Цэцийн дараагийн даргын талаар ярих болоогүй
УИХ болон Үндсэн хуулийн Цэцийн хооронд үүссэн маргаан яах аргагүй энэ сарын онцлох сэдэв. Тиймээс бид Цэцийн даргыг эгүүлэн татах тухай УИХ-аас гаргасан тогтоол Үндсэн хуулийг хэрхэн зөрчиж байгаа талаар иргэн Д.Ламжавтай ярилцлаа. Түүний хувьд Цэцийн дарга Ж.Амарсанааг ээлжит бус чуулганаар огцруулсан нь Үндсэн хуулийг зөрчсөн гэх гомдлыг энэ сарын 23-нд Цэцэд гаргаад байгаа юм.
-УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг эгүүлэн татах тогтоол гаргасныг УИХ дахь цөөнхийн бүлэг Үндсэн хуулийн заалтыг зөрчсөн гэж үзэж байгаа. Уг асуудлаар нэгэн иргэн Цэцэд гомдол гаргасан гэсэн. Энэ нь та байжээ?
-Би өргөдлөө энэ сарын 23-нд Үндсэн хуулийн Цэцэд хүргэж өглөө. УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар Цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах тухай хэлэлцэж, тогтоол баталлаа. Тэр тогтоол Үндсэн хуулийн 65.4 дэх заалтыг зөрчлөө. Ингэхдээ бүр ноцтой зөрчсөн шүү гэсэн агуулгатай өргөдлийг бичлээ. Үндсэн хуулийн 65.4-т юу гэж заасныг бүтнээр нь харах ёстой. Тэнд Цэцийн дарга, гишүүн хууль зөрчвөл Цэцийн шийдвэр, анх илгээсэн байгууллагын саналыг үндэслэн УИХ эгүүлэн татаж болно гэж заасан байдаг. Үүн дээр л маш олон зөрчил гарч байгаа юм. Урьд өмнө нь хэзээ ч ийм бүдүүлэг байдал үүсч байгаагүй. Шүүхүүд ялангуяа өндөр төвшний шийдвэр гаргадаг Үндсэн хуулийн Цэцийг түүнчлэн Үндсэн хуулийг өөрийг нь хамгаалах хоёр төрлийн чухал заалтыг хийх ёстой гэж үздэг. Тодруулбал, байгууллага болон гишүүнийг нь хамгаалах гэсэн механизм байдаг. Үндсэн хуульд хамгаалалтын зарчмыг заасан байна. Жишээлбэл, Цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах асуудлыг Үндсэн хуулийн Цэцийн оролцоогүйгээр шийдэж болохгүй. Гэтэл УИХ ямар ч оролцоогүйгээр Үндсэн хуулийг зөрчиж тогтоол гаргалаа.
Эрхзүйч М.Төрбат - 2016.02.23
УИХ-ын дарга Үндсэн хуулийн толгой дээр "заларлаа"
Эрхзүйч М.Төрбаттай ярилцлаа.
-УИХ-ын ээлжит бус чуулганы энэ сарын 19-ний өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга Ж.Амарсанааг огцруулах шийдвэр гаргасан. Үүнийг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-Энэ шийдвэрийг маш товчоор дүгнэхэд ардчилсан Монгол Улсад Үндсэн хуулийг дээдлэх ёс үгүй болгосон өөрөөр хэлбэл, манай улсад хуулийн засаглал биш эрх мэдэлд шунасан нэг хүний засаглал бий болж байгааг энэ шийдвэр нотоллоо. Харин нөгөө талаараа ард иргэд нэгдэн Үндсэн хуулиа хамгаалах зайлшгүй шаардлагатайг харууллаа гэж дүгнэж байна.
-Тэгэхээр та Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг Үндсэн хууль зөрчин эгүүлэн татах шийдвэр гаргасан гэж үзэж байна уу?
-Тийм. Үндсэн хуулийн 65.4 дэх хэсэгт "Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, гишүүн хууль зөрчвөл Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэр, анх илгээсэн байгууллагын саналыг үндэслэн УИХ эгүүлэн татаж болно" гэж хоёрдмол утгагүйгээр хуульчилсан байдаг. Гэтэл энэ шаардлагын алийг нь ч хангаагүй байхад Цэцийн даргыг эгүүлэн татах шийдвэр гаргасан. Үүнийг хэн ч ойлгоно.
-Үндсэн хуулийн Цэцийн даргыг хууль зөрчсөн гэдгийг тогтоосон албан бичгийг Улсын Дээд шүүхэд хүргүүлсэн гэсэн. Энэ ямар учиртай юм бол?
-Цэцийн даргыг хууль зөрчсөн гэдгийг УИХ-ын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга тогтоолоо гэсэн агуулгатай бичгийг Улсын дээд шүүхэд илгээсэн байдаг. Үүний хариуд Улсын Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч Ц.Зоригт "Энэ талаар тусгайлан саналгүй" гэсэн бичгийг УИХ-д хүргүүлсэн.Энэ нь Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнийг эгүүлэн татах үндэслэл байхгүй гэсэн үг.
УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин - 2016.02.19
Ж.Амарсанаа Цэцийн гишүүдээ хууль зөрчихөд хүргэсэн
Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга Ж.Амарсанаагийн хууль зөрчсөн үйлдэл болон эгүүлэн татах хуулийн үндэслэлийн талаар УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Тэрээр “Үндсэн хуулийн цэцийн даргыг эгүүлэн татах асуудал дээр УИХ-д болон иргэдийн дунд маргаантай, зарим талаар ойлголтын зөрүүтэй, талцал байна. Энэ маргааныг тойроод гурван асуудал байна. Нэгдүгээрт цэцийн шийдвэр анх илгээсэн байгууллагын санал зэрэгт тавигдах шаардлага мөн үү, гүй юу. Өөрөөр хэлбэл ҮХЦ-ийн дарга, гишүүд хууль зөрчсөн бол зөрчсөн асуудлаар нь цэц шийдвэр гаргах ёстой. Анх илгээсэн байгууллага санал гарах ёстой. Энэ хоёр цугтаа байж асуудал явах ёстой гэж зарим хүмүүс тайлбарлаж байна. Хоёрт нь дээд шүүхийн санал нь “санал” мөн байсан уу үгүй юу гэж маргаж байна. Дээд шүүхийн саналыг УДШ-ийн Ерөнхий шүүгч гаргах ёстой байсан уу, эсвэл УДШ-ийн нийт гишүүн хуралдаж гаргах ёстой байсан уу гэдэг маргаан явж байна. Гуравт нь ҮХЦ-ийн даргыг хууль зөрчсөн гэдгийг хэн тогтоох вэ гэдэг маргаан байна. Үүнээс бусад нь хийрхэл маягтай байна. Энэ гурван асуудал дээр тайлбар хийе” гэлээ.
УИХ-ын гишүүний тайлбарыг хүргэж байна.
Thursday, February 4, 2016
Иргэн Д.Ламжав - 2016.02.04
Үндсэн хуулийн бус аргаар шүүхийг атгачихвал их буруу үйлдэл
Ж.НАРАНГЭРЭЛ
Цаг үеийн асуудлаар иргэн Д.Ламжавтай ярилцлаа. Олон нийт түүнийг “иргэн” гэх тодотголоор нь илүү сайн таньдаг авч МСДН-ыг үүсгэн байгуулалцаж, анхны Үндсэн хуулийг батлалцаж явсан АИХ-ын депатутын нэг гэдгийг тэр бүр мэддэггүй юм билээ.
-Үндсэн хуулийн Цэцтэй холбоотой маргааныг та хамгийн сайн мэдэж байгаа. Учир нь та Цэцийн, Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх, УИХ-ын Дэгийн тухай хуулиудад өөрчлөлт оруулах тухай гурван хууль Үндсэн хууль зөрчиж байна гэх мэдээлэл, өргөдлийг Үндсэн хуулийн Цэцэд хүргүүлсэн. Энэ асуудал одоо Цэцийн даргын суудлаар шийдэгдэх мэт харагдах боллоо. Таны хувьд үүн дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Нэгэнт гурван хууль Үндсэн хууль зөрчиж байна гэдэг гомдол хүргүүлснээрээ би УИХ дээр маргаан үүсгэчихсэн яваа. Цэцтэй холбогдсон гурван хуульд өөрчлөлт оруулсан. Энэ өөрчлөлтүүд нь Цэцийн улмаар шүүхийн тогтолцооны институцийн хараат байдалд оруулах хуулиуд байсан учраас Цэцэд өргөдөл гаргасан юм.
Тиймээс Цэц энэ өргөдлөөр маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагаа үүсгэсэн. Үүнтэй холбогдоод УИХ-ын зүгээс шуудхан хэлэхэд үндэслэл муутай үг хэл гаргаж эхэлж байна. Асуудлын мөн чанар нь би Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхийнхээ дагуу УИХ-аар баталсан хуулиуд нь Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэдэг тодорхой өргөдөл гаргасан. Цэц Үндсэн хуулиар олгогдсон өөрийнхөө бүрэн эрхийн Xүрээнд маргаан хянан, шийдвэрлэх ажиллагааг үүсгэсэн байгаа.
Миний өргөдлийн шаардлагыг Цэцээс өнгөрсөн сарын 20-21-ний орчимд “энэ асуудалд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагаа” гэдэг агуулгатайгаар УИХ-д хүргэсэн юм билээ. Ингээд хөөгөөд үзэхээр хууль баталсан учраас УИХ хариуцагч, би нэхэмжлэгч болж байгаа юм.
УИХ миний өргөдөлд хуулийн тайлбар явуулах ёстой, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн томилох учиртай. Энэ тайлбарыг ирүүлэх хугацаа нь Иргэний хэргийг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд зааснаар нэгдүгээр сарын 29. Гэтэл өнөөдөр хоёрдугаар сарын гурван /өчигдөр/. Би өчигдөр /хоёрдугаар сарын 2-нд/ Цэцээс магадалж асуусан.
Хариуцагчийн зүгээс Цэцэд ирүүлэх хуулиар оногдсон үүрэг байхгүй. Энэ байдал Цэцийн Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх тухай хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагааг саатуулах зорилготой байж болох юм. Хэрвээ тийм бол Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 100.3-т заасны дагуу хүсэлт гаргая гэж бодож байгаа.
Миний өргөдөл бол хоёр удаагийн хурал болохоор болсон. Өмнө нь 2010 онд Цэцийн шийдвэрээр хүчингүй болсон хуулийн заалтыг буцаан сэргээж оруулсан. Ингэж оруулахдаа нөгөө зөрчлийг нь улам бүр нэмэгдүүлсэн байгаа юм. Тухайн асуудалд Цэц шийдвэр байна гэдэг нь Үндсэн хуулийн шийдвэр л гэсэн үг.
Үндсэн хуулийн цэцийн анхны гишүүний нэг, МУИС-ийн зөвлөх профессор Ж.Бямбаа - 2016.02.02
Хуулийн салбарыг улс төрийн тоглоомын талбар болгох боломжийг нээчихлээ
Үндсэн хуулийн цэцийн анхны гишүүний нэг, МУИС-ийн зөвлөх профессор Ж.Бямбаатай ярилцлаа.
-Ярицлагаа УИХ, Үндсэн хуулийн Цэц хооронд үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар эхэлье. Үүнийг та юу гэж үзэж байна вэ?
-Нэгдүгээрт, Цэц, УИХ хооронд үүссэн нөхцөл байдал уг нь хоёр хүний маргааны асуудал биш гэж би бодох юм. Монголын улс төрийн тогтолцоо ямар байх вэ гэдэг үзэл бодол эцэстээ улс төрийн тоглоом болоод хувирчихлаа. Хамгийн гол нь, Цэцийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг санаачлагч нь Х.Тэмүүжин байсан нь надад сонин санагдсан.
-Яагаад гэж?
-Х.Тэмүүжин бол Шүүхийн шинэтгэлийн багц хуулийг санаачилсан хүн. Миний мэдэхийн найман хуулийн цөм болсон нь Цэцэд очоод сөхөрсөн. Тэдгээр асуудал нь Үндсэн хуульд нийцээгүй, Үндсэн хуульд байгаагүй үг, санааг илэрхийлсэн гэсэн үг. Нэг ёсондоо Х.Тэмүүжин түүний баг нэлээд бярдаж байгаад бүдэрсэн хэрэг. Хүн хүч чадалтай болоод ирэхээрээ омогтой болдог. Намайг багшилж байхад Х.Тэмүүжин улс төр, онолын асуудал сонирхдог, сурлагадаа ч сайн оюутан байсан. Эрүү, эрхзүй сонирхож байсан эсэхийг мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан манай хүчтэй шавийн нэг гэж хардаг л байлаа. Тэр битгий хэл Монголын төрд их хэрэгтэй хүн болно гэж нэг бус удаа ярилцлага өгч явлаа. Сайд болоход нь ч бас буухад нь ч тэр. Хамгийн гол нь, Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрүүд их үндэслэл сайтай, ойлгомжтой байх ёстой. Эрхзүйн, ердийн ухамсрын төвшинд ч бүрэн ойлголт өгөх ёстой. Гэтэл Цэцийн шийдвэрүүд ойлгомжгүй байна гэсэн яриа УИХ-аас байнга гардаг. Хуульчид бид болохоор ойлгоод байдаг юм. Ер нь Цэцийн шийдвэрийг жирийн төвшинд сайн ойлгосон тохиолдолд ямар нэгэн маргаан гарахгүй л дээ. Цэц гаргасан шийдвэрээ Байнгын хороо, чуулганы нэгдсэн хуралдаанд тайлбарлаад, хамгаалаад, мэтгэлцээд байх хууль зүйн үндэслэл байхгүй, ёс зүйн хувьд ч шаардлагагүй. Шийдвэрийнхээ үндэслэлийг гаргаад ирэхэд л болно шүү дээ.
Tuesday, February 2, 2016
Цэц: Харанхуй дээрээ дарангуй
2016 оны 1 сарын 27
Монголчууд “долоо дордох” гэж ярьцгаадаг. Өнгөрсөн хэдэн өдрүүдэд УИХ болон Үндсэн хуулийн Цэцийн хооронд болсон маргаанаас үүдээд манай Цэц яаж “долоо дордож” болдогийг энэ байгууллагыг удирдан чиглүүлж буй нөхөд харин ч нэг “утгаар нь” үзүүлж байна. “Үндсэн хуулийн Цэц хэдхэн хүний хувийн компани болсон. Хувьцаат компани ч ийм байхгүй” гэж хэлсэн Х.Тэмүүжин гишүүний үг үнэн мэт.
Өнгөрөгч лхагва гариг буюу 2016 оны нэгдүгээр сарын 19-ний өдөр УИХ Цэцийн тухай хуулийн өөрчлөлт болон Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг баталсан билээ. Энэ хоёр хуульд өөрчлөлт оруулснаар Үндсэн хуулийн Цэцийн үйл ажиллагааг олон нийтэд ил тод, нээлттэй болгох, төвийг сахих, Цэцийн гишүүд талуудын аль нэг талд орж урьдчилсан дүгнэлт хийхгүй байх, Цэцийн гишүүдийн тэгш эрхийг хангах үүднээс олонхийн шийдвэрээс ялгаатай байр суурь илэрхийлсэн Цэцийн гишүүн тусгай санал бичих, Цэцийн гишүүнээр ажиллах насны дээд хязгаарыг төрийн албаны хуульд заасанчлан 65 насаар тогтоох зэрэг зарчмыг хуульчилж өгсөн билээ.
Уг хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэж байх үед УИХ-ын гишүүдийн зүгээс хамгийн их маргаан дагуулсан сэдэв нь насны дээд хязгаар бөгөөд Цэцийн үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй болгох, Цэцийн гишүүн нь маргааныг шийдвэрлэхдээ төвийг сахисан байр сууринаас хандах, тусгай санал бичих зэрэг заалтууд харин ч их дэмжлэг авсан гэж болно. Монгол Улсын Үндсэн хуульд “Цэцийн үйл ажиллагаа ил тод, нээлттэй байна” гэж заасан боловч сүүлд гарсан Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх журмын тухай хуулиар “Хуралдааны тэмдэглэл байгууллагын нууцад хамаарна” хэмээн зааснаар зөвхөн маргалдагч хоёр тал болон маргааныг шийдвэрлэсэн Цэцийн гишүүдээс бусдад уг мэдээлэл хаалттай болсон юм.
Харин хаалттай хаалганы цаана чухам юу яригддагийг УИХ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр Цэцийн хуралдаанд оролцсон Х.Тэмүүжин гишүүн зах зухаас нь дэлгэсэн билээ. “Lexus-570”-ийн үнэтэй гэгдээд байгаа “УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнийг огцруулах санал гаргах эрхгүй” гэдэг дүгнэлтийг Цэцээс гаргасан /үүний дараа сайд С.Баярцогтыг огцруулах тухай О.Баасанхүү гишүүний саналыг УИХ авч хэлэлцээд ”хуулийн үндэслэлгүй” хэмээн үзсэн билээ/ уг хуралдаан дээр хуралдаан даргалагч нь УИХ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийг “Танай Засгийн газар ийм бодолтой байхад асуудлаа нам дотроо ярихгүй наашаа ирж маргалаа” хэмээн загнасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл тэр өдөр Цэц гуай Засгийн газрын захиа даалгаврыг гүйцэлдүүлжээ гэсэн үг. Үгүй ядахдаа л маргалдагч талуудад тийм ойлголт өгөхийг чармайсан байх нь. “Миний ард АН, Засгийн газар байгаа шүү” гэж. Гэвч уг мэдээллийг шалгая гэхээр “Цэцийн хуралдааны тэмдэглэл байгууллагын нууцад хамаарна” гээд журамдаа заачихсан учраас үзэх боломж байдаггүй.
Уг нь бол манайхаас бусад орны Үндсэн хуулийн шүүхүүдийн хуралдааны тэмдэглэл болон бусад мэдээлэл нийтэд үйлчилдэг номын сангуудад нээлттэй тавигдаж, энэ чиглэлээр суралцдаг оюутнуудад гарын авслага, судлаачдын хувьд ач холбогдол бүхий судлагдахуун болж, эргээд Үндсэн хуулийнхаа хөгжилд маш том түлхэц болдог аж. Тиймээс сая шинээр батлуулсан хуулийн өөрчлөлтөөр Цэцийн хуралдааны тэмдэглэлийг ил болгож, сонирхсон хувь хүн болон маргаандагч талуудад нээлттэй гаргаж өгөхөөр хуульчилсан байна.
УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин - 2016.01.28
Үндсэн хуулийн цэц хувийн компани биш
УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжинтэй ярилцлаа.
-Өнгөрөгч лхагва гаригт УИХ Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай болон холбогдох зарим хуульд өөрчлөлт оруулсан. Яг ямар өөрчлөлтүүд орж байгаа вэ?
-Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хууль, Үндсэн хуулийн Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хууль, УИХ-ын дэгийн тухай гэсэн гурван хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Сүүлийн 25 жилийн турш маш их маргаантай байсан Үндсэн хуулийн Цэц шүүх мөн үү, биш үү гэдэг асуудал. Үндсэн хуулийн Цэц өөрийгөө “Бид бол шүүх” гэж үздэг, шүүхийн хэмжээний өндөр эрх мэдлийг авсан байгууллага. Хэрэв тийм бол тэр эрх мэдэлтэй нь ижил хэмжээний процессын шударга байдал, хариуцлага шаардах ёстой. Тиймээс шүүхийн хамгийн наад захын шаардлага болох төвийг сахих, ил тод нээлттэй байх зарчмыг хуулиар зохицуулсан. Шийдвэр гаргахтай холбоотойгоор Цэцийн гишүүн тусгай санал бичих эрхийг нь оруулж ирсэн. Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүд бүгдээрээ ижил тэгш эрхтэй. Хэн нэг дарга дээр нь гарчихаад бусдыгаа командлаад байж болохгүй. Шийдвэр гаргахдаа ч бүгд ижил тэгш оролцоно. Олонхийн саналаас ялгаатай байр суурьтай байгаа бол түүнийгээ тусгай саналаар илэрхийлэх нь шүүхэд байдаг стандарт зарчим. Үүнийг тусгаж оруулж ирсэн. Өөр нэг зүйл нь Цэцийн гишүүдийн тэтгэврийн настай холбоотой.
-Цэцийн гишүүдийн тэтгэврийн насыг 65-аар хязгаарласан. Өмнө нь ийм хязгаар байгаагүй. Гэтэл шинээр ийм хязгаар оруулж ирсэн нь ямар шалтгаан, үр дагавартай вэ?
-Төрийн албаны хуульд маш тодорхой заачихсан байдаг. Төрийн алба хаах насны дээд хязгаарыг 65 гээд заачихсан байгаа. Энэ хууль төрийн байгууллагын бүх шатанд үйлчлэх ёстой. Үндсэн хуулийн шүүх бүхий улс орнууд Үндсэн хуулийн шүүхийн шүүгчийг томилохдоо хамгийн дээд тал нь 12 жилээр томилдог. Есөн жилээр томилдог улсууд ч байна. Харин манайд хорин хэдэн жилээр томилогдоод ажиллаж байгаа. Сая Герман улс хүртэл Үндсэн хуулийн шүүхийн шүүгчээр ажиллах насыг 67 насаар хязгаарлачихлаа. Насны хязгаар бол олон улсад байдаг жишиг. Өөрсдийгөө Үндсэн хуулийн шүүх гэж хэлж байгаа бол шүүхэд байдаг наад захын стандартыг мөрдөхгүй байж болохгүй. Эрх мэдлээ авахдаа шүүх мөн гэж авчихаад дагаад гарч ирэх ил тод байдал, хариуцлага ороод ирэхээр мөрдөхгүй гэж хэлж болохгүй. Шүүх юм бол шүүх шиг л байх ёстой биз дээ.
-Үндсэн хуулийн Цэц шүүх мөн, биш гэсэн маргаан байдаг. Саяын баталсан хуулиар шүүх мөн гэж үзсэн гэсэн үг үү?
-Шүүхийн эрх мэдлийн хэмжээтэй байгаа учраас шүүгчдэд тавьдаг шаардлагуудыг тавилаа. Гэхдээ манай Үндсэн хуулийн Цэц яг ч шүүх биш л дээ. Хэрвээ шүүхэд байдаг стандартыг тавих юм бол Үндсэн хуулийн Цэцэд байгаа бүх хүн ажлаа өгнө. Хэрвээ Цэц шүүх гэж үзэх юм бол Цэцийн гишүүд бүгд шүүгчээр томилогдох болзол хангах ёстой. Гэтэл шүүгчийн болзол хангах битгий хэл хуульч биш хүн Цэцэд ажиллаж л байгаа шүү дээ. Шүүхэд мэргэжлийн хуульчид ажилладаг. Мэргэжлийн хуульч төдийгүй шүүгч хийхийн тулд маш олон шалгуурыг хангасан байхыг шаарддаг.
Tuesday, January 19, 2016
Хуульч Д.Уянга - ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦ БАЙХ ЁСТОЙ ИНСТИТУЦИ МӨН ҮҮ? - 2016.01.17
ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦ БАЙХ ЁСТОЙ ИНСТИТУЦИ МӨН ҮҮ? - Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцаанд холбогдох Цэцийн шийдвэрээс үүдэлтэй эргэцүүлэл
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн өдөр буюу 2016 оны 1-р сарын 13-нд www.itoim.mn хуудаст Үндсэн хуулийн цэцийн дарга Ж. Амарсанаа ярилцлага өгчээ.[1] Энэ ярилцлагад тэрээр манай улс эх газрын тогтолцоо, нэн ялангуяа ХБНГУ-ын Үндсэн хуулийн тогтолцоог жишиг болгосон гэж хэлжээ. Түүний энэ ярилцлагаас өмнө УИХ-ын гишүүн Х. Тэмүүжин Үндсэн хуулийн цэцэд холбогдож “Манах ёстой хуулиа машинаар солиод сууж байгаа нь эмгэнэл” хэмээн нэлээн хатуухан үгтэй ярилцлагыг мөн хуудаст өгсөн байна.[2]
Энэхүү нийтлэлээр Монголын Үндсэн хуулийн цэц төрийн байгууламжид ямар үүрэгтэй оролцох ёстой юм бэ?, Үндсэн хуулийн цэц гэдэг байгууллага байх ёстой институци мөн үү? гэдгийг германы Үндсэн хуулийн эрх зүйн үүднээс эргэцүүлж үзье. Эцэст нь үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцаа, үүсээд байгаа ипотекийн зээлийн асуудалтай холбогдуулан товч тайлбар өгье.
Friday, January 15, 2016
Thursday, January 14, 2016
Монгол Улсын Үндсэн хуулиуд - 2016.01.14
1924 онд Анхны Үндсэн хуулиа баталж, БНМАУ-г тунхагласнаас хойш Монгол улс түүхэндээ дөрвөн удаа үндсэн хуулиа шинэчилсэн юм.
Социалист үндсэн хуулиуд жинхэнэ үндсэн хууль биш байсны нэг нотолгоо бол төрийн бүх эрх мэдлийг хуваарилах бус төвлөрүүлэх зарчмыг баримталсан явдал юм. МАХН, ялангуяа намын удирдлагад төрийн эрх мэдлийг төвлөрүүлж, дур зоргоороо авирлах боломж нээсэн байв. Хараат бус шүүхийн тогтолцоо байгаагүй. Товчдоо, хуулийн засаглал бус нэг намын болон намын удирдлагад байсан хүмүүсийн засаглал оршиж байсан.
Хууль зүйн доктор, Үндсэн хууль судлаач
О.Мөнхсайхан
Эх сурвалж:
Академич, хуульч С.Нарангэрэл - 2016.01.13
Одоогийн үндсэн хуулийн чадавх, нөөц барагдаагүй
Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг баталсны 24 жилийн ой өчигдөр тохиолоо. Энэхүү ойг тохиолдуулан Монгол Улсын гавьяат хуульч, Хууль зүйн ухааны доктор, профессор, академич С.Нарангэрэлтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг баталснаас хойш 20 гаруй жил өнгөрчээ. Өнгөрсөн хугацаанд төр, засгийнхан Үндсэн хуулийг хэрэгжүүлж чадаж байна уу. Өөрөөр хэлбэл, хуулийн заалтуудыг хэрэгжүүлж, бүрэн гүйцэд дагаж мөрдөж чадаж байна уу?
-Өнгөрсөн 24 жилийн хугацаанд манай улсын төр, засаг Үндсэн хуулийнхаа хэрэгжилт дээр нэг ч удаа дүн шинжилгээ хийгээгүй.
Тиймээс энэ онд эмхлэн байгуулагдах УИХ болон Засгийн газрын гишүүд ээлжит чуулганаараа тусгайлан асуудал болгож, тал бүрээс нь авч үзэх хэрэгтэй.
-Гэхдээ тэдний зүгээс “эцэг” хуулийг шинэчлэх ёстой гэдгийг удаа дараа сануулж байгаа. Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төслийг өргөн барьж, бүр Ажлын хэсгийг ч томилсон. Таны хувьд яг ямар заалтыг нь өөрчилж, алийг нь хэвээр үлдээх ёстой гэж бодож байна вэ?
-Саяхан би “1992 оны Монгол Улсын Үндсэн хуулийн чадавхи барагдаагүй” гэх сэдэвт эрдэм шинжилгээний илтгэл тавилаа. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн одоогийн чадавхи, нөөц барагдаагүй.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн одоогийн чадавхи, нөөц барагдаагүй.
Харин 1999 онд Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын эсрэг хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байдаг. Үүнийгээ л хүчингүй болгох ёстой. Нөгөөтэйгүүр УИХ-ын 46 гишүүний өргөн мэдүүлсэн Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналыг хэрхэвч хүлээн авч, баталж болохгүй.
ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ШИНЭТГЭЛИЙГ МОНГОЛ АРДЫН НАМ АМЖИЛТТАЙ ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН НЬ - 2016.01.11
Мөн чанар, үзэл баримтлалын хувьд эрс ялгаатай нэг Үндсэн хуулиас нөгөөд шилжих нь мэдээж амаргүй ажил, хуучин нийгмийн байгуулалын үндэс тулгуурыг бүрэн халж, шинэ тогтолцоог бүрдүүлэн Үндсэн хуулийн хүчийг бүрэн авахуулах нь түүнээс хүнд бөгөөд шинэ мэдлэг, үндэсний зөвшилцөл, улс төрийн дэмжлэг шаардсан үйл хэрэг байсан юм.
Энэхүү шилжилт, хууль тогтоомжийн шинэтгэлийг “БНМАУ-ын Үндсэн хуулиас Монгол Улсын Үндсэн хуулийг бүрнээ дагаж мөрдөхөд шилжих тухай” Монгол Улсын Үндсэн хуулийн хавсралт хуульд заасны дагуу 1996 онд багтаан дуусгах том зорилтыг тухайн цаг үед парламентийн олонхийг бүрдүүлж байсан МАН манлайлан амжилттай биелүүлж чадсан.
1990 оны гуравдугаар сарын 9-ний өдөр Улс Төрийн Товчоо сайн дураараа огцорсон, 1990 оны 3 дугаар сарын 23-ны өдөр нэг намын дангаар засаглахыг бэхжүүлсэн Үндсэн хуулийн заалтыг халж улс төрийн олон ургальч ёсыг хүлээн зөвшөөрсөн зэрэг МАН-ын улс орны эрх ашгийг эрхэмлэсэн ухаалаг, алсыг харсан шийдвэр нь Монгол Улсын эрх зүй, хууль тогтоомжийн шинэтгэлийн эхлэл, үзэл баримтлалын үндэс болсон юм.
Дээрх шийдвэрийн дагуу 1990 оны гуравдугаар сарын 23-ны өдөр Ардын Их Хурлаас “БНМАУ-ын төрийн байгууллагын тогтолцооны тухай” тогтоол гаргаж төрийн дээд байгууллагуудын тогтолцоо, эрх зүйн үндсийг шинэтгэх арга замыг тодорхойлжээ.
Энэ хоёр суурь шийдвэрийн дагуу 1990 оны тавдугаар сарын 10-нд “БНМАУ-ын Үндсэн хуулийн Нэмэлтийн хууль” гэх бие даасан Үндсэн хуульчилсан хууль, Улс төрийн намын тухай болон Сонгуулийн тухай зэрэг хуулиудыг шинээр гаргаж мөрдсөн юм.
Эдгээр хуулиудын үйлчлэлийн үр дүнд улс төрийн олон нам үүсч улмаар 1990 оны зургадугаар сарын 29-ний өдөр Анхны ардчилсан сонгуулийг амжилттай зохион байгуулсан нь түүхэн үйл явдал байв.
Сонгуулийн дүнгээр Ардын Их Хурлын нийт 430 суудлын 343 суудлыг МАН авснаар үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлж, МоАН 23, МҮАН 7, МСДН 4, Монголын чөлөөт хөдөлмөрийн нам 1 суудал авч, 51 хүн нам бусчуудаас нэр дэвшин сонгогдсон.
Ардын Их Хурлын анхдугаар хуралдаан 1990 оны есдүгээр сард болж Улсын Бага Хурлыг байгуулсан ба Улсын Бага Хуралд МАН 33 суудал авч мөн үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлж, МоАН 13, МСДН 4, МҮАН 3 суудал тус тус авсан байдаг.
МАН-ын төлөөлөл үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлсэн шинэ парламент захиргаадалтын дэглэмийг бэхжүүлсэн хуулиудыг халж ардчилсан шинэ хуулиудыг батлан мөрдүүлсэн нь энэ үеийн хууль тогтоомжийн эхлэл, шинэтгэлийн гол агуулга байв.
Үндсэн хууль батлалцсан депутат асан Д.Дорлигжав - 2016.01.13
Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгийг зогсоох ёсгүй
Ардчилсан Үндсэн хууль батлагдсаны 24 жилийн ой өнөөдөр тохиож байна. Эдийн засгийн хувьд нээлттэй, нийгмийн хувьд Ардчилсан болж өөрчлөгдсөн тогтолцооны үндсийг энэ хууль тавьж өгсөн юм. Үндсэн хууль хүний шашин шүтэх эрх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх, хүний эрх зэргийг хуульчлан хамгаалсан байдаг. Мөн Монгол Улсын төрийн байгуулалтыг тодорхой болгож зохицуулсан байдаг билээ. Харин сүүлийн үед Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах эсэх асуудал өргөн хүрээнд яригдах болсон. Энэ асуудалтай холбогдуулан Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжаваас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах ёстой гэж ярьдаг ч одоогийн парламент энэ сэдвийг илүү гүн хөндлөө гэж бодож байна. Үнэхээр өөрчлөлт оруулах цаг нь болсон, эсвэл Үндсэн хууль үүргээ гүйцэтгээд дууссан ч гэж олон талаас нь тайлбарлаж байна. Та асуудалд ямар байр суурьтай хандаж байгаа вэ?
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж болно. Гэхдээ энэ хууль үүргээ гүйцэтгээд дууссан, цоо шинэ Үндсэн хууль хэрэгтэй гэвэл түүн шиг буруу зүйл байхгүй л дээ. Харин Үндсэн хуулийн зарим зүйлийг тодруулах, ойлгомжтой болгох зүйлс бий юу гэвэл, тийм. Ардчилсан Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш 24 жил өнгөрсөн. Мэдээж энэ хугацаанд Үндсэн хуультай зөрчилдөх, өөрчилж найруулах зүйлс цагийн аясаар гарч ирсэн. Тиймээс зарим зүйлд л өөрчлөлт оруулах тухай ярина уу гэхээс, Үндсэн хуульд бүхэлд нь хүрч мэдээж болохгүй.
-Ардчилсан Үндсэн хууль батлагдан гарснаас хойш 24, харин өөрчлөлт оруулснаас хойш 16 жил өнгөрсөн. Энэ хугацаа Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах зарим зүйлсийг томъёолж өгчээ гэж ойлгох нь. Харин тэдгээр нь яг юу вэ?
-Энэ хуулийн амин сүнс болсон ардчиллын зарчмууд, хүний эрхүүд, ардчилсан төрийн үндсэн шинжүүд, нийгэм төрийн байгууламжууд, эдийн засгийн тогтолцоо, түүнтэй холбоотой эрх, эрх чөлөө гээд ярих юм бол энэ мөнхийн өөрчлөгдөхгүй зүйлс. Ер нь бол, өөрчлөх гээд байгаа гол зүйлс нь төрийн тогтолцоотой холбоотой хэдхэн зүйл л байгаа шүү дээ.
Үндсэн хуулийн халдашгүй байдлын индекс - 2016.01.13
Хуульч Д.Оросоо
Үндсэн хуулиар тунхагласан үзэл санаа, үнэт зүйл, зарчмыг бодит амьдралд хэрэгжүүлэх нь Үндсэн хуулийн туйлын зорилго байдаг. Парламентын хүндэтгэн сахин биелүүлж байх үүрэг бүхий Үндсэн хуулийг хэрэгжих явц дунд нь засварлах, өөрчлөх нь өөрөө сайн үр дагавартай зүйл биш юм. Гэхдээ зайлшгүй өөрчлөх шаардлага гарвал Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болно. Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлал, үндсэн зарчмыг дордуулсан, дур зоргын шинжтэй нэмэлт, өөрчлөлтөөс Үндсэн хуулийг хамгаалах шаардлага бодитой бий. Дэлхийн улс орнууд Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар нарийвчилсан хэм хэмжээ, дэг журам тогтоох замаар Үндсэн хуулийнхаа халдашгүй байдлыг хангаж ирсэн түүхтэй.
Улс орнуудын Үндсэн хуулийг нэмэлт, өөрчлөлт оруулах зохицуулалтын хувьд халдашгүй чанд (хатуу) болон уян хатан (зөөлөн) гэж ерөнхий ангилдаг. Ихэнх тохиолдолд ардчилсан улс орнууд Үндсэн хуулиа халдашгүй чанд байлгах зорилгоор Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах зохицуулалтад өндөр босго, шалгуур тавьдаг байна. Тухайлбал: Парламентын хоёр танхим хоёул батлах, эсхүл хоёр танхим хамтарсан хурал хийх, гуравны хоёроос дээш олонхийн босго тавих, мөн орон нутгийн хурлын байгууллагууд батлах, дэмжих, ард нийтийн санал асуулга явуулах замаар батлах гэх мэт.
АНУ-ын нэрт эрдэмтэн Аренд Лийпхарт дэлхийн 36 орны Үндсэн хуульд судалгаа хийж Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах босго, олон янзын зохицуулалт, дэг журам, шүүхийн хяналтын чадамж зэргийг харгалзан 4 үндсэн бүлэг болгон ангилан Үндсэн хуулийн халдашгүй байдлын индексийг тооцон гаргаж иржээ.
Wednesday, January 13, 2016
Хуульч Д.Оросоо - 2016.01.13
Үндсэн хуулийн халдашгүй байдал бол ардчиллын гол ололт
Монгол Улсад анхны ардчилсан Үндсэн хууль батлагдсаны 24 жилийн ойг тохиолдуулан НИТХ-ын төлөөлөгч, Баянгол дүүргийн Засаг дарга Д.Оросоотой ярилцлаа.
-Дэлхийн улс орнуудад Үндсэн хуулийн халдашгүй байдлыг хэрхэн хангасан байдаг юм бэ?
-Үндсэн хуулиар тунхагласан үзэл санаа, бодлого, үнэт зүйл, зарчмыг бодит амьдралд хэрэгжүүлэх нь өөрөө Үндсэн хуулийн эрхэм, туйлын зорилго байдаг. Тийм болохоор Үндсэн хууль тухайн улс орны оршин тогтнож байгаа тэр цаг хугацаанд үйлчилдэг урт хугацааны бодлогын баримт бичиг юм. Энэ бодлогын баримт бичгийг хэрэгжих явц дунд нь өөрчлөхийг нэг их дэмждэггүй, улс орнуудад. Бодлогын баримт бичиг хэрэгжээд явах ёстой. Үүнийг хэрэгжүүлж ажиллах ёстой гэж үздэг. Тэр утгаар нь аливаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудалд улс орнууд өндөр босго тавьж ирсэн түүхтэй. Бодлогын баримт бичгийг ойр ойрхон өөрчлөөд байвал нөгөө бодлого чинь хэрэгжихээ больчихно. Тийм болохоор Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар ардчилал өндөр хөгжсөн улс орнууд маш нарийвчилсан зохицуулалт, дэг журам тогтоож, Үндсэн хуулийнхаа халдашгүй байдлыг хамгаалж ирсэн түүхтэй. Ер нь дэлхийн улс төрийн түүх, улс орнуудын түүхээс харахад Үндсэн хуулийг дур зоргийн шинжтэй өөрчлөлтүүдээс, Үндсэн хуулийг өөрийнх нь суурь үзэл баримтлал, үндсэн зарчмыг дордуулсан, гажуудуулсан, дур зоргын нэмэлт, өөрчлөлтөөс зайлшгүй хамгаалах шаардлагатай байдаг нь нотлогдсон зүйл. Гэхдээ зайлшгүй өөрчлөх шаардлага гарвал Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болно.Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг улс орнууд хэрхэн зохицуулсан байдгийг дэлхийн төвшинд судалсан судлаач бол АНУ-ын нэрт эрдэмтэн Аренд Лийпхарт гэдэг хүн байгаа юм. Энэ хүн дэлхийн 36 орны Үндсэн хуульд судалгаа хийсэн. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах босго, Үндсэн хуулийг өөрчлөхтэй холбоотой эрх зүйн зохицуулалтууд, шүүхийн хяналт зэргийг судалж үзээд үндсэн дөрвөн бүлэг болгож Үндсэн хуулийн халдашгүй байдлын индексийн төвшинг гаргаж ирсэн. Үндсэн хуулийн халдашгүй байдлын индекс нь Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэрхэн саналын олонхиор шийдвэрлэж байгааг үндэс болгосон байдаг. Жишээлбэл, Үндсэн хуулийг олонхийн саналын гурван янзын түвшинд өөрчилдөг байна. Нэгдүгээрт, ердийн олонхиор өөрчилдөг улс орнууд байна. Маш хялбархан өөрчилчихдөг. Хоёрдугаарт нь гуравны хоёрын олонхиор өөрчилдөг улс орнууд. Гуравдугаарт гуравны хоёроос дээш супер олонхийн саналаар өөрчилдөг улс орнууд байна. Ингэж үндсэн гурван түвшинд хуваагаад гуравны хоёроор өөрчилдөг улс орнуудыг дотор нь хоёр хуваасан. Гуравны хоёрыг ердийн олонхи, түүнээс олонхи гээд ангилсан. Судлаач зөвхөн Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байгаа саналын хувь хэмжээг дан ганц үндэслэл болгоогүй юм. Үндсэн хуулийг өөрчлөхтэй холбоотой олон янзын эрх зүйн зохицуулалтуудыг тухайн орны Үндсэн хууль болон бусад хуулиар Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахтай холбоотой ямар зохицуулалтууд байна вэ гэдгийг харгалзаж үзсэн байгаа юм.
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан - 2016.01.13
Үндсэн хуулийг батлахад оролцсон нь миний амьдралын түүхэн зурвас үеийн нэг юм
Үндсэн хуулийн өдөр тохиож буйтай холбогдуулан ардчилсан Үндсэн хуулийг батлахад гар бие оролцсон УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцантай ярилцлаа.
-1992 оны Үндсэн хуулийг батлахад гар бие оролцсон нь таны амьдралын үнэ цэнэтэй дурсамжийн нэг байх гэж бодож байна. Ардчилсан Үндсэн хуулийг батлалцах нөр их ажилд ямар сэжмээр холбогдох болов оо?
-Хүн болгон өөрийн хүсэл мөрөөдөлтэй амьдардаг. Гэхдээ Үндсэн хуулийг батлахад гар бие оролцох тухай багадаа бодож байсангүй. 1960 оны Үндсэн хуулийг батлах үед хүүхэд байж, дараа нь хуулийн мэргэжлийг эзэмшээд энэ чиглэлээр ажиллаж байсан. 1900-ээд он бол Монголын нийгмийн өөрчлөлт шинэчлэлийн шинэ давалгаа түрсэн нийгмийг өөрчлөх зайлшгүй шаардлага тулгарсан үе байсан. Өмнө нь би хөрөнгөтэй орнуудын төр, Үндсэн хуулийн эрх зүйн талаар мэргэшсэн учраас гадаад орны Үндсэн хууль нэг иймэрхүү байдаг гэсэн төсөөлөлтэй байсан. Тиймээс 1980-иад оны сүүлчээр нийгэм, улс төрийн тогтолцооны өөрчлөлтийн асуудлаар санаа бодлоо хэлдэг сэхээтнүүдийн нэг байлаа. Тухайн үед олон намын тогтолцоо Ерөнхийлөгчийн институт, сонгуулийн ардчилсан тогтолцоо гэдэг их шинэ зүйл байсан. Тэр үед би өөрийгөө шинэ ойлголтын тухай ярьж байна гэж боддог байлаа. 1992 оны Үндсэн хуулийг батлах гэж бараг гурван жил дамнасан ажил болсон доо. Үүний шат дамжлага болгонд нь ямар нэг сэжмээр оролцож ирсэн нь миний амьдралын түүхэн зурвас үеийн нэг болж үлдсэн. Үндсэн хуулийн эцэг гэж нэрлэгдсэн Б.Чимид бол миний багш, эрдэм шинжилгээний удирдагч байсан. Дээр нь С.Төмөр, Ж.Амарсанаа гээд их олон хуульч оролцсон доо. Би 1990 оны хавар хуулийн төсөл боловсруулах ажилд гар бие оролцохоор Төрийн ордонд орж ирсэнээс хойш 25 дахь жилтэйгээ золгож байна. Монгол Улсын Үндсэн хууль бол монголын ард түмний хүсэл зорилгын төвлөрсөн илэрхийлэл. Нэг үгээр хэлбэл, төр нийгмийн хооронд байгуулж байгаа гэрээ гэсэн үг. Ард түмэн ямар эрх эдлэх юм бэ, төр нь иргэддээ хэрхэн үйлчлэх вэ гэдэг дүрэм журмыг тогтоосон гэрээ. Үндсэн хууль бол монголын ард түмний хамтын бүтээл гэж хэлэхийг хүсч байна.
УИХ-ын гишүүн асан Н.Ганбямба - 2016.01.12
Үндсэн хуулийн хүнээ дээдэлсэн агуулгыг илүү баяжуулах нь чухал
Улсын Бага Хурлын гишүүн асан, Эдийн засгийн ухааны доктор, профессор Н.Ганбямбатай ярилцлаа.
-Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн учир нэмэлт, өөрчлөлт оруулах цаг нь болсон гэж үздэг. Таны хувьд ямар бодолтой байдаг вэ?
-Ардчилсан шинэ Үндсэн үндсэн хууль батлагдаж, Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас ардчилал, зах зээлийн харилцаанд шилжсэн. Энэ түүхэн шийдвэр 24 жилийн өмнө гарч ардчилал, зах зээлийн харилцааг төлөвшүүлэхэд Үндсэн хууль гол эрх зүйн акт байлаа. Үндсэн хуулийн гол заалтуудыг тодруулж гаргадаг органик хуулиуд ч нэлээд гарсан. Энэ хуультайгаа нийцүүлсэн хууль эрх зүйн шинэчлэлт хийсэн. Одоо бол сонгуулиас өмнө Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахгүй нь ойлгомжтой боллоо. Тэгэхдээ өөрчлөх шаардлага бий. Өөрчлөгдөхгүйгээр үйлчилсээр байх хууль гэж үгүй. Концепци буюу үзэл баримтлалаас нь эхлээд үзэх юм бол монгол хүнээ эрхэмлэсэн агуулгаар баяжуулбал илүү сайжрах болов уу. Үндсэн хууль хэлэлцэж байх явцад ч гэсэн энэ байр сууриа миний хувьд илэрхийлж байсан. Ерөнхий хэлэлцүүлгийн үед хэлж байсан үгийг маань нэг судлаач залуу надад саяхан үзүүллээ. Монгол Улсын төрт ёсны түүхэн уламжлал маань хаант засагтай явж ирсэн. Цаашдаа хаангүй байх нь ойлгомжтой болохоор хүчтэй Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх уу, парламентын засаглал байх уу гэдэг маргаан Үндсэн хууль батлах үеийн хэлэлцүүлэгт гарч байсан шигээ одоо ч яригдсаар байна.
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан - 2016.01.08
Төрийн тархи зөв ажиллах ёстой
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцантай ярилцлаа.
-Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийг батлахад Б.Чимид агсан та хоёр эх баригчаар ажилласан. Ард түмнээсээ санал асуухаас эхлээд нэлээдгүй хугацаанд ажилласан. 1992 оны Үндсэн хууль баталсан цаг үеэ эргэн харахад ямар сэтгэгдэл төрж байна вэ?
-Монгол Улсын Үндсэн хууль бий болсон түүх 1987 оноос эхлэлтэй. Социалист нийгмийн хүрээнд боловсронгуй болгох замаар 1960 оны Үндсэн хуулийг хэрхэн өөрчлөх вэ гэдэг томьёолол эхэлж хийгдсэн. Тэрийг Ж.Батмөнх даргаар ахлуулсан ажлын хэсэг хийсэн. Энэ чинь явсаар 1990 оны хавартай золготол аяндаа олон намын тогтолцоо манайд бий болоод эхэлсэн юм. Зах зээл рүү хэрхэн шилжих вэ гэдэг том зорилго байсан. Тэгэхээр тогтолцоо үндсээрээ өөрчлөгдсөн энэ нөхцөлд Үндсэн хуулийн асуудал аяндаа гарч ирсэн. Хуучин Үндсэн хуулинд байсан “МАХН нийгмийн удирдан чиглүүлэгч мөн” гэдэг заалтыг хасахаас эхэлсэн юм. Энэ бол 1990 оны хавар болсон үйл явдал. Ингээд Үндсэн хуулийн нэмэлтийн тухай хуулийг баталсан. Миний хувьд Үндсэн хуулийн нэмэлтийн тухай хуулийг түүхэн ач холбогдолтой хууль гэж үздэг. Тиймээс 1990-1992 оныг түүхийн шилжилтийн чухал зурвас үе гэдэг юм. Энэ үед Үндсэн хуулийн нэмэлтийн тухай хуульд заасан гол төрийн байгууллын тогтолцооны асуудлууд 1992 оны Үндсэн хуульд тулгуур нь болж өгсөн чухал ач холбогдолтой. Ард түмнээрээ хэлэлцүүлэн, Улсын Бага Хурлаар гурван ч удаа хэлэлцүүлсэн гээд түүх ярьвал олон зүйлийг хэлэхээр байна.
Үндсэн хууль гэдэг бол үнэхээр Монголын ард түмний зөвшилцлийн баримт бичиг мөн. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр зөвшилцөл гэдэг чинь ард түмэн хүлээн зөвшөөрч байна гэсэн үг. Үндсэн хуулийн гол чанар бол хүлээн зөвшөөрөгдөх байдаг. Өөрөөр хэлбэл Байнгын ажиллагаатай парламент, Улсын Бага Хурал гурван удаа хэлэлцэн ард түмнээсээ санал аваад түүнийг нь тусгаж АИХ-д өргөн бариад Монголын өнцөг булан бүрээс, бүх давхаргын төлөөлөл болсон 429 депутат 70 шахам хоног хуралдсан.
УИХ-ын дэд дарга асан, төр, нийгмийн зүтгэлтэн Ж.Гомбожав - 2015.01.13
Үндсэн хуулиа судалж, мэдээгүйгээс иргэд эрхээ бүрэн эдэлж, хамгаалж чадахгүй байна
АИХ-ын дарга, УИХ-ын дэд даргаар ажиллаж асан Монгол Улсын төр, нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Гомбожавтай Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийн талаар илэн далангүй яриа өрнүүллээ.
-1992 оны Үндсэн хууль бол бүх ард түмний бүтээл мөн гэснийг өдгөө хүмүүс нэг л ойшоохгүй, бэлгэдлийн чанартай тодорхойлолт гэж хандаад байх шиг санагддаг. Үүний утга учрыг Та баримттай, тодорхой тайлбарлаж өгнө үү?
-1992 оны Үндсэн хууль бол Монголын нийт ард түмний оюун санааны бүтээл. АИХ-ын депутатууд ингэж тодорхойлно. Зарим хүн 1992 онд 430-аад депутат, 100 орчим хоног хуралдаад л Үндсэн хууль гаргасан гэж ярьдаг. Үнэндээ бол 1960 оны Үндсэн хуулийг шинэчлэх асуудал 1980-аад оны сүүлчээс яригдаж байсан бөгөөд тухайн үед МАХН-ын даргаар ахлуулсан комисс томилогдсон байв. Үүний дараа Ардчилсан хувьсгал ялснаас үүдэн Үндсэн хуулийг боловсруулах комиссын бүрэлдэхүүнд ч өөрчлөлт орсон. Тавих зорилго, агуулга, сэдэв ч өөр болсон. Тэр үеийн Ерөнхийлөгчөөр ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулагдсан юм. Тэр комисс Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулаад, Улсын Бага Хурлаар хоёр ч удаа хэлэлцээд, дараа нь бүх ард түмнээр хэлэлцүүлэх ажлыг тэр үеийн Ардын Их Хурал, Улсын Бага Хурал, Засгийн газар, төрийн болон орон нутгийн төв байгууллагууд зохион байгуулсан. Би энд нэг тоо хэлье. Тухайн үеийн баримтуудыг сөхөж харвал Үндсэн хуулийн төслийг хэлэлцэхэд 900 мянга гаруй хүн оролцсон. Энэ бол сонгуулийн насныханы ихэнх нь юм. Мөн үүний тэн хагас нь буюу 415.428 хүн санал хэлж, 5177 санал ирүүлсэн байдаг.
Үндсэн хууль судлаач О.Мөнхсайхан - 2016.01.13
"Анхны жинхэнэ ардчилсан Үндсэн хууль"
Эх сурвалж:
"Хууль Зүйн Мэдээ" - 2016.01/#1
Tuesday, January 12, 2016
Үндсэн хууль батлалцсан депутат асан С.Билэгсайхан - 2015.01.12
Үндсэн хууль амьдрал дээр хэр бууж, хэрэгжиж байгаа нь ярилцах ёстой сэдэв
Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийн өдрийг тохиолдуулан Үндсэн хууль батлалцсан депутат асан С.Билэгсайхантай уулзлаа. Үндсэн хуулийн хэрэгжилт болоод зарим бэрхшээлтэй асуудлын талаар ярилцсан юм.
-Ардчилсан шинэ Үндсэн хууль батлалцсан хүний хувьд өнөөгийн нөхцөл байдалд дүгнэлт хэлэх болов уу?
-Үндсэн хууль яаж батлагдсан, ямар үзэл санаа агуулж байсан зэрэг ач холбогдол нь өнөө ч буурахгүй байна. Үндсэн хууль бол Ардчилсан хувьсгалын ололтыг баталгаажуулсан, нийгмийн зөвшилцлийн бичиг баримт. Монгол орны бүх сум, хороо, дүүргээс сонгогдсон Ардын их хурлын депутат цугларч олон намын үзэл бодлыг уралдуулж баталсан. Нийгмийн зөвшилцлийг баталгаажуулсанд онцгой ач холбогдол өгөх ёстой юм. Үндсэн хууль амьдрал дээр хэр бууж хэрэгжиж байгаа нь өнөөдөр ярилцах ёстой сэдэв болоод байна. Үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засгийн аюулгүй байдал хэр хангагдаж байгаа талаар тус тусад нь авч үзвэл маш өргөн хүрээг хамарсан том зүйл болно.
Ардчилсан Үндсэн хууль тогтоогчдын холбооны гүйцэтгэх захирал Д.Мандах - 2015.01.08
Үндсэн хууль бол программчилсан төлөвлөгөө биш
Ардчилсан шинэ Үндсэн хууль баталсны 23 жилийн ой энэ сард тохиох тул уг хуулийг батлахад гар бие оролцсон нэгэн эрхэмтэй уулзлаа. Д.Мандах нь 2007 онд байгуулагдсан Ардчилсан Үндсэн хууль тогтоогчдын холбооны гүйцэтгэх захирлаар өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд ажиллаж байгаа юм.
-Ардчилсан Үндсэн хууль тогтоогчдын холбоо багагүй хугацаанд үйл ажиллагаа явууллаа. Жил бүрийн Үндсэн хуулийн өдрөөр депутатуудын уулзалтаас эхлээд арга хэмжээ зохион байгуулдаг. Энэ жил ямар ажил төлөвлөсөн бэ?
-Үндсэн хуулиа сурталчлах, хууль бус халдлагаас хамгаалах л зорилгоор манай депутатууд нэгдсэн юм. Холбоо маань депутатуудаа харж хандаж, амьдралд нь тусалж дэмжих чиглэлээр ажилладаг. Үндсэн хуулийн өдрөө тохиолдуулж өнгөрсөн 22 жилийн хугацаанд бидний баталсан хууль маань ямар болж, хэрхэн үйлчлэв, үр дүн юу болов, сайн саар тал юу вэ гэдгийг хамт олон, депутатуудаараа хэлэлцье гээд чуулган зохион байгуулахаар төлөвлөсөн. Өөр өөр ойлгоцоор хуулийг янз бүрээр, хэлж тайлбарлах болсон. Дордуулсан долоон өөрчлөлт гэх юм уу, Үндсэн хуулийг бүхэлд нь өөрчилье гэхчлэн. Ийм учраас ойлголт, баримтлалаа нэгтгэх үүднээс чуулган хийж байгаа юм. Мэдээж чуулганд хийсэн ажлаа тайлагнаж, илтгэл айлтгалаа тавина. Нөгөөтэйгүүр үндсэн хууль тогтоогчдын бүрэн оролцоо идэвхжиж, төр засаг дэмжиж, энэ жилийн Үндсэн хуулийн өдрийн арга хэмжээ төлөвлөсөн ёсоор сайхан болох нь.
Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн 24 жилийн ойд - 2016.01.11
Үндсэн хууль - Бүх ард түмний бүтээл
Үндсэн хууль - УИХ
Үндсэн хууль - Шүүх засаглал
Subscribe to:
Posts (Atom)