Хуульч Д.Оросоо - 2017.01.13

Үндсэн хуулийн эдийн засгийн шинэчлэл хийх хэрэгтэй

Үндсэн хуулийн өдөр өнөөдөр тохиож байна. Энэхүү тэмдэглэлт өдөртэй холбогдуулан Үндсэн хуулийн шинэчлэлийн талаар Монголын хуульчдын холбооны Үндсэн хуулийн хорооны гишүүн, хуульч Д.Оросоогоос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Үндсэн хуулийн эдийн засгийн зохицуулалт сул гэж судлаачид ярьдаг. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар судалгаа хийж байгаа. Эдийн засгийн талаар ямар зохицуулалт тусгах нь зүйтэй гэж үзэж байна вэ?

-Үндсэн хууль, эдийн засаг хоёр салшгүй уялдаатай. Бид Үндсэн хуулийн эдийн засгийн шинэчлэл хийх цаг болсон гэж үзэж байна. Ер нь Үндсэн хуулийн эдийн засгийн онолд улс орны төсөв, татвар, өр зээл, байгалийн баялагтай холбоотой эдийн засгийн гол асуудлыг шийдвэрлэх зарчим, стандарт, хязгаарлалт, зохицуулалтыг Үндсэн хуульд заавал тусгаж өгөх ёстой гэж үздэг.

Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуулиар төрийн эдийн засгийн эрх мэдлийг хянаж, хязгаарлах ёстой гэдэг юм. Төрийн эдийн засгийн эрх мэдлийг Үндсэн хуулиар хянаж хязгаарлаагүйгээс төр дур зоргоор ажиллах үндэс бүрдэж, улмаар улсын төсвийг алдагдалтай батлах нь хэвийн үзэгдэл болж хувирдаг, чөлөөт зах зээлийн зарчмаар явж буй бизнесийн үйл ажиллагаатай төр хутгалдаж, хувийн хэвшилтэй өрсөлдөнө, байгалийн баялгаа өөрсдөө ашиглаж чадахгүй даяаршлын эргүүлэгт алдчихна, өрийн дарамтад орох өндөр эрсдэл учирдаг нь нэгэнт тодорхой болсон зүйл. Ийм үр дагавар бий болдог учраас Үндсэн хуульд эдийн засагтай холбоотойгоор төрийн эрх мэдлийн хязгаарлалт, стандарт, зарчмыг тусгах шаардлагатай.

-Жишээ нь, Үндсэн хуульдаа ямар заалт тусгаж, төрийн эрх мэдлийг хязгаарлаж болох вэ?

-Зарим улс Үндсэн хуульдаа эдийн засгийн онолын зарчмыг суулгаж өгсөн байдаг. Жишээ нь, “Төсвийн орлого, зарлага тэнцвэртэй байна” гээд Үндсэн хуульдаа заасан нь хэзээ ч төсвөө алдагдалтай батлах боломжгүй болдог. Мөн Парламент Засгийн газрын өргөн мэдүүлсэн төсвийг өөрийн дураар нэмэхгүй, зөвхөн хянаж батална гэж тусгасан байх жишээтэй.

Гэтэл манай Үндсэн хуульд ийм заалт байхгүй. Тиймээс Засгийн газрын боловсруулж, өргөн мэдүүлсэн төсвийг УИХ өөрийн үзэмжээр нэмж танигдахын аргагүй болтол өөрчилдөг. Ингэхээр Засгийн газрын хэрэгжүүлэх гэж зорьсон бодлого, үйл ажиллагаа эдийн засгийн утгаараа алдагдаж, улстөрчдийн тойрогтоо зарцуулах мөнгөний төсөв болж байгаа юм. Парламентын эрх хэмжээг төсөвтэй холбоотойгоор Үндсэн хуулиар ингэж хязгаарладаг зарчим байна.

-Уг нь манай улс Төсвийн тогтвортой байдлыг хангах тухай хууль баталж байсан шүү дээ. Яагаад заавал Үндсэн хуульд хязгаарлалт тусгах ёстой вэ?

-Салбар хуулийг амархан өөрчлөөд баталчихна. Үндсэн хуулийг маш өндөр босготойгоор өөрчилдөг учраас дагаж мөрдөхөөс өөр аргагүй. Манай Үндсэн хуульд эдийн засагтай холбоотойгоор төрийн эрх мэдлийн зохицуулалт харьцангуй ерөнхий хийгээд бага тусгагдсан байгаа юм.

Эцэстээ манай улсад төсөв, санхүүгийн сахилга бат алдагдаж, байгалийн нөөцийг ашиглахтай холбоотой эргэлзээтэй шийдвэр ил тод биш гаргаад байгаа нь бид эдийн засгаа Үндсэн хуулиараа бүрэн хамгаалж чадаагүйг харуулж байна. Тиймээс Үндсэн хуулийн эдийн засгийн зарчим, стандартыг Үндсэн хуульдаа тусгаж, шинэчлэл хийх шаардлагатай.

http://unuudur.mn/article/93842

Монгол Улсын Үндсэн хууль батлагдсаны 25 жилийн ойн өдөр - 2017.01.13

Эх сурвалж: http://www.parliament.mn/news/undsenhuuli25jil/categories/2828/pages/31621

УИХ-ын гишүүн асан С.Баярцогт - 2017.01.13

-Оюутолгойг зөвхөн мөнгө гэж харахаас гадна бас мөнгөөр илэрхийлж болохгүй маш том асуудал цаана нь явж буйг олж хараарай. Өөрөөр хэлбэл, гуравдагч орны хөрөнгө оруулалтыг татаж чадсанаараа Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлыг эдийн засгийн аргаар баталгаажуулж чадсан маш том төсөл-

Монгол Улс хөгжлийн чиг хандлагаа шинээр тодорхойлж, хүний эрх, эрх чөлөөний суурь зарчмуудыг Үндсэн хуулиараа хамгаалж, баталгаажуулж өгснөөс хойш 25 жил өнгөрчээ. Парламентын засаглалтай улсыг бий болгож, монголчуудын шашин шүтэх, эс шүтэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрхийг нь хуульчилж өгсөн шинэ Үндсэн хуулийн ойн өдөр өнөөдөр тохиож байна.

Цэл залуу 24-хөн насандаа шинэ Үндсэн хуулийг батлалцаж явсных нь хувьд, сүүлийн үед хамгийн “эрэлттэй” хүний нэг болчихоод буй С.Баярцогттой уулзаж ярилцахад сонирхолтой байлаа. Түүнээс ярилцлага авах гэж олон сар хөөцөлдсөний эцэст анх удаа нүүр тулан уулзаж байгаа минь энэ.

-Юуны өмнө шинэ Үндсэн хууль баталсны 25 жилийн ойн мэнд хүргэе. Энэ талархлыг хүлээж авах эрх танд бий гэж бодож байна. Бас ярилцлага авах урилгыг минь хүлээж авсанд баярлалаа.

-Баярлалаа. Монгол Улсын хөгжлийн шинэ замыг тодорхойлж, анхны ардчилсан Үндсэн хуулийг батлалцахад хувь нэмэр оруулсандаа бахархаж явдаг. Энэ ойн баяр бол Монголын ард түмний бахархан тэмдэглэх түүхэн үйл явдал юм. Монголчууддаа Үндсэн хуулийн ойн баярын мэнд хүргэе.

-Таныг гадаадад сурахаар явсан гэж сонссон. Монголдоо хэзээ ирсэн бэ. Ингэхэд УИХ-ын сонгуулиас хойш та юу хийж байна?

-УИХ-ын сонгуулийн дараа намынхаа ажилд нэг хэсэг оролцож байгаад өнгөрсөн есдүгээр сараас АНУ-ын Жоржтауны их сургуульд хоёр төрлийн судалгааныхаа бэлтгэл ажил болгож гурван сар гаруй сурч байгаад ирлээ. Улс төрийн хувьд ялагдал хүлээгээд цөөнх болчихлоо гээд зүгээр суугаад байж боломжгүй. Иргэн хүнийхээ хувьд улс орныхоо хөгжил дэвшилд өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулах ёстой шүү дээ. Хувь нэмрээ оруулна гэдэг зөвхөн улс төрд зүтгэх биш өнгөрсөн хугацаанд монголчууд бидний алдаж онож байгаа зүйлийг эргэж харж дүгнэх, судлах гээд хийх ажил их байна.

-Та хоёр төрлийн судалгаан дээр байгаа гэлээ. Судалгааны чинь сэдвийг сонирхож болох уу?

-Болно, болно. Нэг дэх нь Үндсэн хуулийн харьцуулсан судалгаа. Монгол Улсын хөгжлийн үйл явцад Үндсэн хуулиас шалтгаалах хүндрэлүүд юу байна. Парламентын засаглалтай бусад улсын хөгжлийн гол цөм нь юу вэ гэдгийг судалж байна. Нөгөө нь хууль ба эдийн засгийн шууд харилцан үйлчлэл, хамааралтай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл, том төслүүд жижиг эдийн засагт тухайн үедээ болон ирээдүйд яаж нөлөөлдгийг судалж байгаа. “Оюутолгой”, “Тавантолгой”, “Талын зам” зэрэг том төслүүд Монгол Улсын эдийн засагт маш нөлөөтэй. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон нийт эдийн засагт маш их хувиар нөлөөлөх бололцоотой ийм том төслүүд эерэг үр дүнгээ яаж өгөх вэ гэсэн судалгаа хийж байна.

Иргэн Д.Ламжав - 2017.01.13

Үндсэн хууль бол ард түмэн давуу эрхтэйгээр төртэйгээ байгуулсан гэрээ 

А.НЯМ-ӨЛЗИЙ, IKON.MN

Тэртээ 25 жилийн өмнө Үндсэн хуулийн төслийг БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын 12 дахь удаагийн сонгуулийн II хуралдаанаар 75 хоног хэлэлцжээ. 

БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын 1992 оны нэгдүгээр сарын 13-ны хуралдаанд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эхийг Үндсэн хуулийн эх баригч Б.Чимэд нэг бүрчлэн уншиж, сонсгон мөн өдрийн 11 цаг 35 минутад баталжээ. Харин 1992 оны хоёрдугаар сарын 2-ны өдрийн 12 цаг буюу XVII жарны усан бичин жилийн хаврын тэргүүн хар барс сарын шинийн 9-ний идрийн барилдлагатай өлзийт сайн шар морин өдрийн морин цагаас эхлэн дагаж мөрдсөн билээ. 

Энэхүү түүхэн өдөртэй холбогдуулан Үндсэн хууль судлаач иргэн Д.Ламжавтай ярилцлаа. Өдгөө Үндсэн хууль үүргээ гүйцэтгэж чадаж байгаа эсэх, өөрчлөх шаардлага хийгээд хэрхэн өөрчлөлт оруулах тухай түүний байр суурийг хүргэж байна.  

-Танд Үндсэн хууль батлагдсан түүхэн өдрийн мэнд хүргэе. Үндсэн хуулийг өөрчлөх шаардлага бий юу. Та юу гэж харж байна вэ гэсэн асуултаар ярилцлагаа эхэлье. 

- Энэ их удаан яригдаж байгаа зүйл шүү дээ. Үндсэн хуулийг сайжруулах шаардлага байгаа. Би юуг тодотгож хэлэхийг хүсч байна вэ гэхээр парламентын засаглалаа илүү төгөлдөржүүлэх. Цаг хугацааны хувьд асуудлууд үүсч байна. Тэгэхээр үүнийг засч, сайжруулах шаардлага байгаа. Нийгэм шуугиад байгаа нь анхаарч үзэх, сайжруулах цаг болсон гэдгийг харуулж байгаа юм. 

- Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж, төгөлдөржүүлэхдээ ямар өөрчлөлт оруулах ёстой гэж та үздэг вэ? 

- Хүний эрхийг хамгаалах гэдэг хамгийн чухал. Төрийн эрх мэдлийг тэнцвэртэй, харилцан хяналттай, харьцангуй бие даасан байдлаар хуваарилдаг замаар эрх мэдлийг нь хязгаарладаг байх гэдэг зүйл амны уншлага болоод байна. 

Төрийн эрх мэдлийг гурван хэсэгт хувааж байгаа. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх гэж. Тэгэхээр энэ гурав тэнцвэртэй байх ёстой болж байна. Нэг нь нөгөөдөө загнуулаад байдаггүй, хянадаг, нэг нь нэгнийхээ ажил руу давхиж ороод байдаггүй гэхчлэн. Тэгэхээр үүнтэй холбоотой асуудал манай Үндсэн хуульд байгаа юм. 

Парламентын засаглалыг нэгэнт сонгосон учир Ерөнхийлөгчийн засаглал тогтооно гэдэг ч юм уу өөр байдлаар хандах хэрэггүй. 1992 оны Үндсэн хуулиар зүг чигээ хангалттай олсон.